اندازه گیری مهاجرت خارجی در استرالیا: الگویی برای ایران

مهاجرت خارجی، در کنار باروری و مرگ و میر یکی از مؤلفه های اصلی و اساسی در تغییرات جمعیتی یک کشور یا منطقه می باشد. این عامل، در کشورهایی که به دلایلی در معرض جریان های مهاجرتی می باشند نقش برجسته و مهمی را داراست. در حال حاضر اطلاع مهاجران خارجی در نظام آمارهای رسمی ایران جای خالی چشمگیری دارد. علاوه بر نبود هیچ آمارگیری نمونه ای از مهاجرت که با دقت آماری قابل قبولی جمعیت مهاجران خارجی را در کشور براورد نماید، هیچ نظام آماری ثبتی نیز با هدف ثبت و اندازه گیری دقیق مهاجران وارد شده به کشور و یا خارج شده از آن وجود ندارد. در حال حاضر تنها منبع اطلاع از مهاجران خارجی، به سرشماری های عمومی نفوس و مسکن کشور منحصر می شود. اما سرشماری نیز قادر به اندازه گیری مهاجرانی که از کشور خارج شده اند، نمی باشد. در مورد مهاجران وارد شده هم، سرشماری های ایران در چارچوب اصول و قراردادهای خود بر آخرین جا به جایی فرد مهاجر تأکید دارند و کلیه ی اطلاعات مربوط به مهاجرت – از جمله مبدأ آن–بر اساس آخرین جا به جایی فرد مهاجر تولید و منتشر می شوند. با چنین نگرشی، مهاجران وارد شده از خارج، در صورتی که پس از ورود به کشور حتی فقط یک جا به جایی داشته باشند از دید سرشماری در شمار مهاجران داخلی منظور شده و منشأ خارجی آنان از نظر پنهان می ماند. بنا بر این، آنچه که معمولاً در سرشماری ها تحت عنوان »مهاجران وارد شده از خارج« گزارش می شود تنها بخش محدود و شاید کوچکی از این مهاجران است. این مقدمات ما را به این حقیقت آگاه می کند که اطلاع متقن و درست و کاملی از مهاجران خارجی نه در سرشماری و نه حتی در کل نظام آماری کشور وجود ندارد. در واقع مهاجرت خارجی یکی از حلقه های مفقوده در نظام آماری کشور می باشد. از این روست که در پیش بینی هایی که از تغییرات جمعیت ایران صورت می پذیرد، نقش عامل مهاجرت، به سبب ناآگاهی از آن، ناچیز یا قابل اغماض فرض می شود.۱ اصلاح این وضعیت و تولید آمار مهاجران خارجی تنها با استقرار یک نظام آمار ثبتی ممکن است. سرشماری و آمارهای نمونه ای به دلیل ویژگی ها و محدودیت های خاص خود، به اندازه ی آمارهای ثبتی برای این منظور توانمند نیستند. در این راستا اولین گام مطالعه ی تجربه ی کشورهایی است که در این زمینه فعال بوده و در به کارگیری روش های ثبت و اندازه گیری مهاجران از سابقه ی طولانی و تجربه ی کافی برخوردارند. کشور استرالیا در این مورد کشوری است که به دلیل واقع بودن در معرض جریان های مهاجرتی و نیز روش های خاصی که در براورد سالانه ی جمعیت به کار می برد، قابل مطالعه است. این مقاله نگاهی دارد بر روش ثبت مهاجران خارجی و براورد خالص مهاجران خارجی در این کشور. در این مطالعه به اطلاعات موجود در پایگاه اداره ی آمار استرالیا (abs)۲ استناد شده است.